Harry, Harry en reli-Harry

HUMAN

Wat verwacht was, werd zeker op zaterdagavond. Harry Mulisch in zijn Amsterdamse huis op 83-jarige leeftijd overleden. Hij was al enige tijd ziek. Lang geleden maagkanker, toen vorig jaar longkanker en ten slotte kanker in de hersenstam. Die werd hem fataal.

Om de auteur van het toneelstuk ‘Tanchelijn’ – over een ketter – te eren, besprak ik al vrijdagavond met Theodor Holman enkele uitspraken van Mulisch over religie en dood.

Ik had de kleine bloemlezing ‘Vergrote raadsels‘  bij me: ‘verklaringen, paradoxen, aforismen, definities, adviezen, wetten en mulischesken’, gekozen door Gerd de Ley. De titel is ontleend aan de uitspraak van Mulisch: “Het beste is, het raadsel te vergroten”.

Maar eerst een foto die door Bert Nienhuis bij mij thuis is genomen op mijn veertigste verjaardag. Mulisch was toen 59. De titel luidt: ‘Harry Mulisch bespeelt het klavier’. In feite was het pianootje een gadget in de vorm van een telefoon.

alt


Harry Mulisch: “Dat ik sterfelijk ben, moet eerst maar eens bewezen worden.”

Een mooie uitspraak, waarvan ik niet weet of hij hem ooit heeft opgeschreven.
Ik viel bijna van mijn stoel, toen ik hem voor het eerst hoorde. Helaas op 30 oktober 2010 het bewijs geleverd.

***
Harry Mulisch: “Ik geloof niet in God. Als ik in God geloofde, was ik uiteraard priester.”

Een uitspraak uit het autobiografische ‘Mijn Getijdenboek‘:

Helemaal waar natuurlijk. Als je in God gelooft, ben je welhaast verplicht je leven aan God te wijden. Doe je dat niet, dan moet toch diep in je achterhoofd de notie leven dat het allemaal onzin is en dat God helemaal niet bestaat.

***
Harry Mulisch: “Misschien was het werkelijk zo dat je alleen aan God kon geloven als je ook in de duivel geloofde. Als je alleen aan God geloofde, kwam je in de problemen. Waar kwamen de gaskamers dan vandaan?”

Een uitspraak uit ‘De ontdekking van de hemel’, gedaan door Max Delius.

Lijkt me ook een waarheid als een koe. De uitspraak ligt natuurlijk in het verlengde van de houding dat na Auschwitz er geen theologie (of filosofie) meer mogelijk zou zijn. Overigens beantwoordde Mulisch de opmerking ‘dat ieder mens geneigd is tot alle kwaad’, altijd met: “Spreek voor jezelf, man!”. Eenzelfde reactie kwam er als iemand zei dat in ieder mens een sadist, masochist, moordenaar, leugenaar, enzovoort schuilt.

***
Harry Mulisch: “De technologie komt in de plaats van God.”

Een uitspraak uit een interview met de Humo.

Waar natuurlijk, maar je zou deze eerder uit de pen van Willem Frederik Hermans verwachten.

***
Harry Mulisch: “Waardoor was Gods schepping zo gebrekkig, dat er later weer een Messias nodig werd?”

Een goeie opmerking uit weer ‘De ontdekking van de hemel’.

Ik wil de meester natuurlijk niet bekritiseren, maar ik zou in plaats van het waardoor misschien het woordje “waarom hebben gebruikt. Maar wat een rare omweg eigenlijk van God? Waarom moet je een schepping die je zelf ontwikkeld hebt weer op het rechte pad brengen door je zoon de dood in te laten gaan. Mooie boel. Trouwens God, waarom moeten schepsels in de natuur elkaar opeten om te kunnen blijven bestaan? Was er niet een vredelievender methode om de soort in stand te houden?

***
Harry Mulisch: “Het christendom is één groot bordeel.”

Opnieuw uit ‘De ontdekking van de hemel’. Niet alle uitspraak van Mulisch zijn even goed en origineel, maar de volgende uit het toneelstuk ‘Tanchelijn’ is dat wel.

***
Harry Mulisch: “Een waanzinnige die zegt dat hij de paus is, is minder waanzinnig dan de paus. ‘De paus’, dat is de canonieke waanzin.”

alt
Harry Mulisch op audiëntie bij de Paus op het Sint Pietersplein in Rome.
“De paus had vast langer willen blijven”, aldus de schrijver. Foto: AP

Mooi. In 1992 ging Mulisch op audiëntie bij de paus. Het gesprek duurde dertig seconden. Na afloop toonde kardinaal Simonis zich tevreden over de diepte van de gedachtewisseling. De ontmoeting was geëntameerd door de VARA. Mulisch had ook de keus om een dag in een hondenasiel te werken, maar hij koos voor een bezoek aan de paus.

En dat was Mulisch. Het zou heiligschennis zijn hierna nog ander religieus nieuws te behandelen.

Humanistische Omroep, 29 oktober 2010