Het spel speelt voor u

Beweringen en bewijzen

In mijn jeugd heb ik vele dagen doorgebracht in Het Hok, het  Amsterdamse schaakcafé. Het was de tijd van mijn opperste verslaving aan het spel, want er werd daar niet alleen geschaakt, maar ook gepokerd, gedamd, gebridged, gebonkt, getoept, gehartenjaagd, gebamzaaid en go gespeeld.

biljartende robot

Het Hok ging ’s ochtends om tienen open en ’s nachts ver na enen weer dicht. Verkeerde de partij nog in volle gang, wat vaak het geval was, dan werd zij voortgezet in de sociëteit De Kring. Die bleef tot zes uur open, maar wat daarna? Je mocht in die tijd nog parkeren op het Leidseplein en ik heb het meegemaakt dat wij, terwijl het klootjesvolk al weer aan het werk toog, zaten te bridgen in een auto.In de winter lieten wij de motor draaien. Hoe zeer deze staat van geestelijke verdoving mij beheerste, begon pas tot mij door te dringen, toen het studentenblad Propria Cures mij “de Max Euwe van het ganzenbord”  noemde.

Het spel doet alles om je heen verdwijnen en later heb ik vaak gedacht aan de uitspraak van mr. Evert Straat, ooit schaakmedewerker van deze krant, “dat goed kunnen biljarten een teken is van een verspilde jeugd”.  J.H. Donner, een latere schaakmedewerker van deze krant, heeft het spel eens omschreven als “het tegendeel van communicatie” , een opvatting die diametraal staat tegenover wat Huizinga betoogt in zijn Homo Ludens. In dit opzicht is schaken een extreem geval. Het spel speelt zich af in stilte en de speler wordt niet geacht met zijn tegenstander te spreken. De beste houding is op je te concentreren op het bord en net te doen alsof je tegenstander helemaal niet bestaat.

Het hok

De tijd van Het Hok legt ver achter mij, maar het blijft oppassen, omdat intussen mijn zoon de leeftijd heeft bereikt waarop het spel ook zijn leven is binnengedrongen. Tegenwoordig sta ik trouw langs het voetbalveld om hem aan te moedigen. Aan het schaken met hem heb ik mij weten te onttrekken na een kleine pedagogische onenigheid met mijn vrouw, die vindt dat ik hem af en toe moet laat winnen. Kinderachtig misschien, maar dat kan ik  niet. Trouwens in het edele Wii-spel is hij inmiddels zoveel beter dat ik geen partij meer ben en mijn plaats graag laat innemen door vriendjes, die de hele dag niets anders doen. Ik zie de verslaving in hun ogen en denk aan Het Hok, waar de ramen nooit opengingen.

Inmiddels zijn ook de klassieke spelen, als Monopoly en Risk, bij ons binnengedragen. Het zijn spelen die lang duren en tot heftige debatten –  ja zelfs tot conflicten – kunnen leiden, waarbij deelnemers niet meer mee willen doen en woedend de kamer verlaten. Dat alles is opwindend én leerzaam, omdat op die manier ook een voorschot wordt genomen op het werkelijke leven.

Monopoly1

Monopoly bestaat in allerlei moderne versies. Toch kwam een gevoel van ontzetting op, toen ik las dat er binnenkort “een ruzievrij” Monopoly op de markt komt, waarbij het nauwelijks meer mogelijk is om te ritselen en te sjoemelen. Volgens NRC\Handelsblad “ziet het spel zelf hoeveel stappen je mag zetten en of je naar de gevangenis moet. Het geld wordt automatisch op je virtuele bankrekening gestort”. Om dit te bereiken is midden op het bord een 25 centimeter hoge toren geplaatst, die via reflectoren alles in de gaten houdt. “Een soort Sauron”, laat de fabrikant weten, u weet wel, die alles ziende kwade genius uit In de ban van de Ring. Je hoeft alleen nog maar je pion in de hand te nemen en de toren rolt een (virtuele) dobbelsteen, compleet met een namaak geluidje.

Techniek is iets prachtigs en het gemak dient de mens, maar in deze versie van Monopoly wordt aan conflictbeheersing gedaan door conflicten vooral te vermijden. Misschien gaat het verder en staat deze Sauron symbool voor wat de moderne mens aan het overkomen is. Alles wat hij uitgeeft, wordt tot op de cent gevolgd en gecontroleerd. Ook van zijn tocht door straten ontgaat Sauron niets. Van bed & breakfast in Dorpstraat tot een vijfsterrenhotel op De Grote Markt, van elk logies worden de kosten voor eeuwig  geregistreerd. Daarnaast wordt het strafdossier van elke deelnemer nauwkeurig bijgehouden. Via Algemeen Fonds blijft Sauron op de hoogte van de fysieke en geestelijke toestand van de deelnemers. Een Kanskaart is niet nodig. Als u jarig bent, heeft Sauron het tientje al geïncasseerd.

De mens hoeft niets meer te doen. Bestaat er al een robot die kan biljarten?

De Volkskrant,  11 februari 2011