Dagboeken van doctor G.

Boeken etc

Joseph Goebbels, Hitlers spindoctor
Een selectie uit de dagboeken 1933-1945, verzorgd door Willem Melching en Marcel Stuivenga
Uitgeverij: Bert Bakker
Sterren: * * * *

Goebbels

Onlangs bracht ik een bezoek aan het documentatiecentrum op de Obersalzberg, dat slechts een paar honderd meter verwijderd is van de plek, waar ooit het buitenhuis van Hitler heeft gestaan. Dat huis , waar Hitler naar eigen zeggen de belangrijkste beslissingen uit zijn leven heeft genomen, is er niet meer. Aan het eind van de oorlog is het gebombardeerd en later werden ook de resten afgebroken om te voorkomen dat Obersalzberg zou uitgroeien tot een bedevaartsoord.

De collectie van het documentatiecentrum bevat enkele foto’ die in de wouden rond Obersalzberg zijn genomen. Je ziet Hitler, gehuld in Lederhosen, leunend tegen een boom of wandelend over een bospad. Tijdens zijn regiem zijn deze foto’s nooit gepubliceerd. Hitlers propagandaminister Joseph Goebbels zette een rood kruis door de foto’s, omdat hij het kennelijk onverstandig achtte der Führer in deze poses aan het volk te tonen. Tegenwoordig zou je zeggen dat de foto’s niet pasten in het imago van de mythische figuur, die Hitler bovenal moest zijn.

Goebbels2

Dankzij allerlei onteigeningen bezaten veel hoge nazi’s een buitenhuis op de Obersalzberg. Zo ook Goebbels, al was zijn optrekje kleiner dan dat van Goering, Bormann en Speer. Maar Goebbels had ook veel te doen in Berlijn en Neurenberg. Hij reisde door heel Duitsland en was misschien wel de ijverigste wegbereider van het Derde Rijk.  De dagboeken die Goebbels bijhield, geven dan ook fascinerend inkijkje in het reilen en zeilen van het nationaalsocialistische denken en handelen. Goebbels had regelmatig contact met der Führer, die hij als een tweede vader beschouwde. Hij was een insider bij allerlei politieke intriges en hij was tamelijk goed op de hoogte van de  militairen successen en tegenslagen. Daarnaast wist hij precies wat er met de Joden ging gebeuren.

Hij heeft alles gewusst en hij heeft ook veel voorspeld. Hij voorspelde het ijzeren gordijn en de Koude Oorlog, al had hij het idee dat Duitsland daarin een rol zou spelen. Hij voorspelde dat een nederlaag van het Derde Rijk ook zijn einde zou zijn, alsmede het einde van zijn vrouw en zijn kinderen. Goebbels was lang niet dom. Integendeel, op zijn manier was hij hoogst intelligent. Hij had ook een grote culturele belangstelling, die weliswaar geheel in het teken stond van de nazi-ideologie, maar die hem niet verhinderde oprecht te genieten van muziek, theater, film en andere kunsten.

Goebbels is vanaf 1923 begonnen met het bijhouden van een dagboek, toen hij een opschrijfboekje van zijn vriendin kreeg. Hij hield het bij tot 10 april 1945. Drie weken later zou hij op 47 jarige leeftijd zelfmoord plegen in de Berlijnse bunker van Hitler. Na eerst hun zes kinderen te hebben vergiftigd, nam Goebbels – samen met zijn vrouw Magda – een blauwzuurcapsule in.

De dagboeken zijn een rijke bron . De historici Willem Melching en Marcel Stuivinga hebben onder de titel Joseph Goebbels, Hitlers spindoctor, een selectie gemaakt die uitsluitend de periode 1933-1945 omvat.  En dan hebben wij het al over ruim vierhonderd pagina’s.

The Rise and Fall van dr. G., zoals hij zijn brieven ondertekende.

In die laatste twaalf jaar opereerde Goebbels als minister, had hij ontmoetingen met zo’n beetje alle Duitse kunstenaars van zijn tijd, was hij nauw betrokken bij de Olympische Spelen in Berlijn, leidde hij een turbulent liefdesleven, and last but not least, kreeg hij een nauwe band met Hitler.

De term spindoctor is natuurlijk enigszins provocatief bedoeld. Bij het woord spindoctor denken wij aan Pierre Salinger en Karl Rove, of voor mijn part aan Hans Hillen en Jack de Vries, maar in de nazitijd bestond die term nog niet. Toch gebruikte Goebbels methoden die wij nu aan de spindoctor toeschrijven, zoals het selectief gebruiken van feiten, het formuleren van onbewezen feiten zodat zij waar lijken, het inperken van negatief nieuws of – als het niet anders kan – het negatieve nieuws te verzachten door er een positieve draai aan te geven, het afhankelijk maken van journalisten door hen makkelijk citeerbare quotes in te seinen, het uitvergroten van de zwakke eigenschappen van je tegenstanders, en nog veel meer.

In zijn omgang met de media was Goebbels uiterst modern, en het klinkt misschien onaardig, maar in dit opzicht zijn alle moderne spindoctors aan hem schatplichtig. Goebbels vond ook – en de moderne spindoctor zal hem dat onmiddellijk nazeggen – dat je eerst moest proberen de waarheid te zeggen. Maar ja, soms was het volk niet rijp voor de waarheid, zoals in het geval van de Holocaust.

In hun selectie hebben de samenstellers veel ruimte gereserveerd voor de gesprekken die Goebbels met Hitler heeft gevoerd. Goebbels adoreerde hem en daardoor liet der Führer zich wellicht meer gaan dan in de gesprekken met Goering en Speer. Op een gegeven moment speelt Hitler zelfs de rol van therapeut, wanneer hij van Goebbels eist om het huwelijk met Magda weer op orde te brengen. In belang van de staat moet het nu maar eens afgelopen zijn met al die buitenechtelijke escapades van beide huwelijkspartners. Op Berchtesgaden poseert het herenigde gezin samen met Hitler voor de foto.

De dagboeken geven, voor zover dat kan, een inzicht in Hitlers gedachten. Het is dankzij deze notities dat wij zelfs kunnen nagaan wanneer Hitler ongeveer het idee kreeg om joden niet naar Madagaskar te verbannen, maar om ze fysiek te vernietigen.

De samenstellers hebben de lezer bediend door vrijwel alle opmerkingen van Goebbels over Nederland op te nemen. Dat betekent dat prins Bernhard regelmatig in de dagboeken terugkeert.  En altijd in uiterst negatieve zin. Bernhard wordt door Goebbels beschouwd als een aristocratische dégénéré.  Als een domoor met slappe knieën en vooral ook als een verrader, die zijn Duitse afkomst verloochende. Zelfs wanneer de oorlog een heel andere wending had gekregen, lijkt het uitgesloten dat de nazi’s in Bernhard een stadhouder hadden gezien. Al die negatieve kwalificaties die Bernhard in de dagboeken om de oren vliegen, kunnen door het Nederlands koningshuis ten dele als goed nieuws worden beschouwd. Als je door de spindoctor in het kwaad als een verachtelijk sujet wordt neergezet, dan moet je wel goed zijn geweest.

Min maal min is plus.

In alle opzichten zijn dagboeken tot in de details belangwekkend materiaal. Je leest er bijvoorbeeld in hoe Furtwrängler, dirigent van de Berliner Philharmoniker de poten onder de stoel wil doorzagen van de jonge aanstormende Von Karajan.

Maar wat tot de laatste pagina onbegrijpelijk blijft is het totale gebrek aan assertiviteit – zeg maar de totale haat – die Goebbels op elke pagina belijdt ten opzichte van de Joden. Zij hebben persoonlijk nooit iets aangedaan, daar lees je in elk geval niets over, maar ze moeten dood. Allemaal. Als spindoctor die het volk aan den totalen Krieg heeft gekregen, heeft hij aan dit bijna totale vernietigingsproces een enorme steen bijgedragen.

HP\De Tijd, 29 april 2011