Hella Haasse (1918-2011)

Buitenhof

Afgelopen vrijdag is Hella Haasse op 93-jarige leeftijd overleden. Ze heeft haar vrienden laten weten dat zij tot op het laatst volkomen helder is geweest.

Typisch Hella Haasse.

Hella Haasse

Het doodsbericht werd groot door de media gebracht, wat mij toch verbaasde, want toen ik in 2004 een documentaire over haar wilde maken, had de producent de grootste moeite de financiering rond te krijgen. De documentaire is er tenslotte toch gekomen en wordt vanavond onder de titel Het Vierde Leven opnieuw uitgezonden, maar toen had ik niet de indruk dat men buiten de literaire wereld zat te wachten op “een bejaard meisje”, zoals zij zichzelf noemde.

Dat onterechte lot droeg Hella Haasse blijmoedig. Zo bewoonde zij aan het Vondelpark een flat, vanwaar zij vanuit haar keuken kon uitkijken op het huis van Harry Mulisch aan de Leidsekade. Maar, zo vertelde ze, Harry en zij waren in al die jaren nooit bij elkaar over de vloer geweest.

“In de literatuur bestaat geen concurrentie”, heeft diezelfde Mulisch eens gezegd. De ene bergtop groet beleefd de andere bergtop”. Misschien is dat wel de makke van de Nederland: dat de hoogste berg niet veel hoger reikt dan de zolderverdieping van een herenhuis.

In veel opzichten was Hella Haasse on-Nederlands en ik ben beslist niet de eerste die dat heeft opgemerkt. Het merendeel van haar boeken speelt zich niet af in haar geboorteland Nederland, maar in Indië waar zij haar jeugd doorbracht, of in Frankrijk, Duitsland en Italië. En dan te bedenken dat zij later naar Nederland terugkeerde om Scandinavisch te gaan studeren.

Bij de dood van een schrijver komt altijd de vraag op hoe een oeuvre de tand des tijds zal doorstaan. Blijven bijvoorbeeld de historische romans van Hella Haasse actueel?

Op die vraag te beantwoorden, wil ik verwijzen naar Een Nieuwer Testament , de historische roman die zijzelf als haar beste boek beschouwde. Een Nieuwer Testament speelt zich af op de vijfde en zesde juli van het jaar 417 na Christus. Op die dagen werd in het gekerstende  Rome een proces gehouden tegen Claudius Claudianus, een dichter, chroniqueur van zijn tijd, een heiden ook, iemand was die er afwijkende meningen op nahield.

Momenteel worden dat soort processen in allerlei landen, in verschillenden gedaanten, onder verschillende omstandigheden en met verschillende overtuigingen nog steeds, overal ter wereld, gevoerd. Bijvoorbeeld in Egypte, waar Claudius Claudianus zestienhonderd jaar geleden vandaan kwam en waar dezer dagen de nieuwszender Al-Jazira het werken onmogelijk wordt gemaakt.

Of neem Yousef Nadarkhani, die zich in Iran bekeerde tot het christendom en die onlangs van zijn rechters te horen heeft gekregen dat aan hem, als hij niet terugkeert tot de islam, het doodvonnis zal worden voltrokken. Nadarkhani heeft geweigerd. Hij wordt liever martelaar.

Zowel aan zijn rechters als aan Nadarkhani zelf zou ik Een Nieuwer Testament van Hella Haasse van harte willen aanbevelen. De rechters kunnen dan lezen in welk ongeluk zij zichzelf zullen storten als zij een verdachte om zijn mening veroordelen. En Nadarkhani kan lezen dat het martelaarschap misschien toch niets oplevert.

Daarom Yousef, doe wat Galilei deed, twaalfhonderd jaar na Claudius Claudianus. Doe wat ze je vragen en roep achter je hand: En toch heb ik gelijk!

Buitenhof, 2 oktober 2011