En de winnaar is…!!??

Beweringen en bewijzen

“Intieme verhalen hebben de overhand, zo constateert de jury van de AKO Literatuurprijs: men houdt het veelal klein. Daartegenover staat het grote gebaar zonder dat dit ten koste gaat van de tragiek van de personages: kredietcrisissen, aanslagen, rampen, multiculturele samenlevingsproblematiek en oorlogsleed worden omgezet in proza dat, ondanks de grootte van het onderwerp, toch raakt – maar soms ook de plank volledig misslaat”.

Jury Ako

De juryvoorzitter keek tevreden naar de zinnen die hij zojuist had getikt. Hoewel, wie of wat sloeg daar soms de plank volledig mis? Was dat het grote gebaar, de tragiek van de personages, of het in proza omgezette oorlogsleed? Nu hij er wat langer over nadacht, kon zich alleen bij het grote gebaar een plank voorstellen die volledig werd misgeslagen.
Hij zag Laurel en Hardy voor zich, met een plank op de schouders, een spoor achterlatend van mensen die in het gezicht waren geslagen. Maar hoe bracht je die plank in contact met in proza omgezet oorlogsleed?

De juryvoorzitter kwam er niet uit, maar besloot het te laten staan. Het raadsel vergroten, had Mulisch toch gezegd. Dus tikte de hij  verder:

“Het boek van de winnaar valt niet alleen op door de uitgekiende structuur en de mythologische verwijzingen, maar vooral ook door zijn opgewekte toon, waarbij fictie en werkelijkheid over elkaar heen buitelen. Toch schuwt de winnaar daarbij de neologismen niet en laat hij het verhaal baden in een ronkende stijl vol kunstige frases”.

De juryvoorzitter zag de winnaar voor zich, zittend in bad, rondom dreven de neologismen, en ondertussen hoorde hij het ronkende geluid van kunstige frases.  Literatuur had iets met verbeeldingskracht  en enthousiast schreef hij verder:

“Razend knap wordt actualiteit omgezet in fictie. De winnaar koppelt de hype van het presteren, van publicatiedwang, aan de geschiedenis van menselijke relaties. Alles drijft op hoop, maar hoop doet sterven en hoop maakt chantabel. Toch ontbreekt bij de winnaar geheel de zogenaamde warme deken van het sentiment”.

De juryvoorzitter las het nog eens over. Vooral dat beeld van die warme deken van het sentiment beviel hem, maar omdat hij geschreven had dat die deken juist ontbrak, probeerde hij zich nu een dekenloze ruimte voor te stellen. Na een tijdje staakte hij zijn pogingen en ging door met tikken:

“Het boek van de winnaar is een excellente exercitie in enthousiasmeren. Het proza verleidt op een passievolle en intelligente manier, die als je niet beter weet ontwapent vanwege de volledige inzet van zichzelf. Hoe kun je immers anders onderzoeken dan door jezelf als klankbord te nemen?”.

De juryvoorzitter stopte even. Hij tuitte zijn lippen:  een excellente exercitie in enthousiasmeren. Heerlijk! Als knikkers in een knikkerzak rolde deze adembenemende alliteratie door zijn mond. Ook was hij trots dat hij “passievol” had weten toe te voegen. Zonder passie kom je tegenwoordig nergens. Nagenietend schreef hij verder:

“Het obsessieve boek van de winnaar gaat over de vraag waarvoor je moet kiezen: moet je leven voor kunst of wetenschap, of moet je leven voor het leven? Hoe verhoudt het verhevene zich tot het banale? Welke concessies doe je aan je publiek om gehoord te worden? Het is compromisloos proza, geschreven in een confronterende stijl, die de aandacht richt op wat je anderen kunt laten geloven en die dat doet in een ritme dat de verontrusting voelbaar maakt”.

Grote opwinding maakte zich van de juryvoorzitter meester. “Nog eentje!”, riep hij”, dan gaan wij onthullen wie de winnaar is. Hij schreef:

“Zoals wordt gegoocheld met beelden en werkelijkheden is duizelingwekkend, terwijl ook menselijk gedrag blijft betoveren. Dit is een meeslepend en broeierig proza, dat nog lang blijft nazinderen”.

De voorzitter was niet meer te houden en hij voelde de climax, toen hij schreef: “Daarom heeft het de jury behaagt de prijs niet te geven voor één boek, maar voor een heel oeuvre. De winnaar van de AKO-literatuurprijs is….Diederik Stapel!!”.

Diederik Stapel

Toen de voorzitter later deze woorden uitsprak, viel de zaal stil, maar snel drong het besef door hoe terecht deze keus was. Voor het eerst in de geschiedenis van de AKO-prijs waren vriend en vijand het erover eens dat de winnaar iemand was die grote verbeeldingskracht wist te paren aan het vermogen om mensen weer in een verhaal te laten geloven. Nederland had misschien een wetenschapper verloren, maar een groot schrijver erbij gekregen.

De Volkskrant, 4 november 2011