Anne Frank blijft populair bij miljoenen

Boeken etc

Het fenomeen Anne Frank
David Barnouw
Uitgever: Bert Bakker
Sterren: * * *

In het slothoofdstuk van zijn boek Het fenomeen Anne Frank schrijft David Barnouw dat de populariteit van Anne Frank (1929-1945) ook in de 21ste eeuw zal blijven groeien.

Anne Frank postzegel

Nieuwe lezers van haar dagboek zullen zich melden en ook honderdduizenden nieuwe bezoekers zullen in de rij staan voor het Achterhuis. Wat Barnouw schrijft, is ontegenzeggelijk waar. In de tijd dat zijn boek op mijn bureau lag – ongeveer tien dagen – kwam Anne Frank twee keer in het (internationale) nieuws voorbij.

De eerste keer in bericht dat de gewoonte van Amerikaanse Mormonen om personen postuum  “in te bidden”  nu ook Anne Frank had getroffen. In de hemel volgens Salt Lake City loopt Anne Frank tegenwoordig rond als een mormoonse, een voorrecht dat voornamelijk beroemdheden is beschoren, zoals Ghandi en zuster Theresa.

Dichterbij bij huis bepaalde de rechtbank van Amsterdam dat de Stichting Support Anne Frank Tree de rekening moet betalen, die het opruimen en het bewaren van de ingestorte boom met zich mee hebben gebracht. Zo werd de aannemer, die destijds “de boomconstructie” had uitgevoerd, in het gelijk gesteld. De Stichting moet zestien duizend euro neertellen, een fractie van de tevergeefse kosten die er zijn gemaakt om de boom overeind te houden. Dat met de uitspraak van de rechter de boomaffaire definitief is geregeld, kan ik haast niet geloven. Die pruttelt vast nog wel een tijdje door.

En mind you, het gaat om een boom die Anne Frank hàd kunnen zien, als zij uit het raam van het Achterhuis hàd kunnen kijken. Maar naar buiten kijken, deed zij – op een enkele keer na – doorgaans niet. De ramen moesten juist worden geblindeerd.

David Barnouw heeft zich zo langzamerhand ontwikkeld tot de Anne Frank expert. In zijn boek vertelt hij dat dat min of meer per toeval is gegaan. Hij is zogezegd in Anne Frank gerold. “De massale belangstelling en de bijbehorende verschijnselen”, schrijft Barnouw, “waren voor mij reden om in kritische zin de term ‘Anne Frank-industrie’ te gebruiken, analoog aan de eerder gebezigde term ‘4-5-industrie’ of  ‘Holocaust-industrie’. Zelf was ik daar ook deel van gaan uitmaken”. Geconstateerd kan worden dat Barnouw, als een radertje in de Anne Frank-industrie, zich heeft ontwikkeld tot een vruchtbaar schrijver. Na Anne Frank voor beginners en gevorderden, dat hij in 1998 publiceerde, heeft hij aan de industrie  Het Fenomeen Anne Frank toegevoegd.

In zijn schrijven heeft David Barnouw, onderzoeker en woordvoerder van tegenwoordig het Instituut voor Oorlogs-, Holocaust en Genocidestudies (NIOD) heet, zich een zekere tongue in cheek aangemeten. Zijn toon is afstandelijk, maar regelmatig sijpelt ironie door. Het lijkt wel of hij zich steeds bewust dat Anne Frank over zijn schouder mee kijkt. Als ze nog geleefd had, zou zij nu 83 zijn. Even oud als Marilyn Monroe, als die nog in leven zou zijn. Van sommige dingen kun je je beter geen voorstelling maken.

Af en toe voel je wel dat Barnouw bij het schrijven op hete kolen loopt. Zijn onderwerp verplicht hem tot een zekere eerbied en tegelijkertijd moet hij omtrekkende bewegingen maken als hij de soms hysterische aandacht voor Anne Frank in het vizier krijgt. Toch is het prettig dat er iemand als Barnouw bestaat, die één keer in de vijftien jaar de nieuwe ontwikkelingen op het Anne Frank-front in het juiste perspectief plaatst.

Anne Frank, het fenomeen

In het Fenomeen Anne Frank wordt onder meer een aantal nieuwe verraadtheorieën tegen het licht gehouden. Ook schrijft Barnouw over een paar dagboekvelletjes, die onverwacht in 1998 opdoken en waarvoor een klein fortuin moest worden betaald om ze te verwerven. Verder gaat Barnouw dieper in op de Holocaust-ontkenners, die dankzij internet ook zo langzamerhand een eigen industrie hebben ontketend. Bijna altijd lopen Holocaust-ontkenners hand in hand met figuren die de echtheid van Anne Franks dagboek betwijfelen. Het viel mij daarbij op dat de dagboektwijfelaars te werk gaan als astrologen: zij gebruiken veelal pseudowetenschappelijke methoden om hun gelijk aan te tonen.

Daarnaast geeft Barnouw een klein overzicht van de nieuwe Anne Frank-trends op film- en toneelgebied. Het hoofdstuk Anne Frank in Hollywood is bijna hilarisch te noemen. In het kort gezegd gaat het hierbij om twee kampen: zij die vinden dat Anne Frank universele en algemeen menselijke waarden vertegenwoordigt, en zij vinden dat daardoor juist het element van Anne’s Joodse identiteit wordt vertroebeld. Die tegenstelling heeft tot verbitterde conflicten en rechtszaken geleid, die uiteindelijk toch altijd weer gingen over ijdelheid en geld. Joden onder elkaar bleken het hoogst oneens, en daar werd door de dagboektwijfelaars dan weer dankbaar gebruik van gemaakt. De wereld hangt van kleinzieligheden aan elkaar, juist als het hooggestemde zaken betreft.

Gelukkig kan Barnouw vermelden dat de wedstrijd “wie was de beste vriendin van Anne?”  een happy end heeft gekregen en dat de twee laatst overgebleven rivales de strijdbijl hebben begraven om gezamenlijk de internationale podia te betreden.

Overigens kunnen wij er in Nederland ook wat van als het om hilarisch gedrag gaat. Zo dong Anne Frank in 2004 mee naar de titel: de Grootste Nederlander aller tijden. Naar ik meen was Xandra Schutte toen “haar ambassadrice”. Maar al snel bleek dat Anne nooit de Nederlandse nationaliteit had bezeten. Ze was als Duitse geboren en de Neurenberger rassenwetten van 1935 hadden haar statenloos gemaakt. In Nederland en in de Verenigde Staten zijn toen nog plannen geweest om haar postuum tot Nederlandse of Amerikaanse te maken, ongeveer zoals de Mormonen van Anne Frank een mormoonse hebben gemaakt. Maar bij mijn weten heeft zij, dood als zij was, nooit een nieuw paspoort gekregen.

Anne Frank eindigde bij die verkiezingen overigens als achtste. Ik herinner mij het geklaag over het feit dat geen enkele schrijver hoog was geëindigd. Voor Multatuli, Mulisch, Hermans en Reve was geen plaats in de top tien weggelegd.   Anne Frank zelf werd nauwelijks al een schrijver gezien. Zij was dat Joodse meisje dat ondergedoken had gezeten. Een icoon weliswaar, maar geen schrijver. Hoogstens iemand , die later schrijver had kunnen worden. Ook zijn boek wijst Barnouw erop dat Nederland  het land is waar men het minste oog heeft voor de literaire kwaliteiten van het dagboek. Elders in de wereld is het dagboek al lang in de literaire canon opgenomen. Ik vermoed dat men het hier te weinig gelaagd vindt, te veel non-fictie, en meer van dat soort onzin.

Voor wie geïnteresseerd is in de ironie van de geschiedenis is Het fenomeen Anne Frank een lezenswaardig boek. Mij is vooral één opmerking van Barnouw bijgebleven. Die gaat over de verfilming van The Diary of Anne Frank, waarvoor Hollywood even naar Amsterdam kwam. In de eerste montages zat nog een scene met Anne Frank in een concentratiekamp, maar die sneuvelde bij de voorvertoning, omdat het publiek ongelovig reageerde op de realistische voorstelling van zaken.

De werkelijkheid, daar kunnen wij slecht tegen.

HP/De Tijd, 13 april  2012