Het volgende stukje schreef ik al een maand geleden. Het rapport over Diederik Stapel was toen nog niet verschenen.
Ontspoorde wetenschap van Frank van Kolfschooten is een adembenemend boek. Het is een vervolg op Valse vooruitgang, een studie van Van Kolfschooten uit 1993. Eigenlijk vind ik dit deel 2 nog indrukwekkender, omdat de auteur aan zelfvertrouwen heeft gewonnen en zich bij het uitzoeken bij een bepaalde zaak niet snel gewonnen geeft. Wij wisten al dat niet alles in de wetenschap bestaat uit voornaamheid, gulheid en waarheidzoekerij.
Dit boek bewijst opnieuw dat er ook in de wetenschap vrolijk op los wordt gestolen, gelogen, bedonderd en belazerd. Al hebben ze geen blaffer op zak, ook in de wetenschap lopen Holleeders en Endstra’s vrij rond. Weliswaar lijkt het zelfreinigend vermogen van de wetenschap wat sterker dan elders in de samenleving, maar soms moet je je daar ook weer niet veel van voorstellen. Het eerste hoofdstuk, Andermans veren getiteld, gaat over plagiaat. Het is hilarisch en treurig stemmend tegelijkertijd. Honderd pagina’s lang komen allerlei zaken en zaakjes voorbij, waarbij je je afvraagt hoe het komt dat al die mensen geen greintje zelfrespect hebben.
Twee kwesties vielen mij daarbij het meeste op: het plagiaat van prof. dr. René Diekstra en het plagiaat van prof. dr. Margriet Sitskoorn. De capriolen van de bekende strafrechtadvocaat Geert-Jan Knoops en die van talloze andere wetenschappers zal ik in dit korte bestek maar even buiten beschouwing laten.
Al sinds 1996 vecht René Diekstra (van: Het onderste boven en Als het leven pijn doet) voor eerherstel. Na zestien jaar is hij daar nog niet klaar mee. Soms heeft hij – door allerlei handige manoeuvres – bijna zijn doel bereikt, maar dan komt er weer zo’n vervelende kerel als Van Kolfschooten, die nog eens precies uitzoekt hoe het wel zit. Dan zit het toch weer anders met die omslagen die zogenaamd al gedrukt waren, of met die collega’s die het helemaal niet zo erg vonden dat hun naam niet werd genoemd op de titelpagina. In sommige gevallen is Van Kolfschooten – alleen door te informeren – in een bepaalde zaak partij geworden en kreeg hij een advocaat op zich afgestuurd.
Margriet Sitskoorn (van: Het maakbare brein) heeft het wat slimmer aangepakt dan Diekstra. Zij hield zich, na op plagiaat betrapt te zijn, wat meer op de achtergrond en speelde ook minder luidruchtig dan Diekstra het slachtoffer.
Maar één ding hebben deze zaken gemeen: als je maar rookwolken opwerpt, als je maar doorgaat met het aankaarten van allerlei formele regeltjes, zodat je aan het eigenlijk delict niet meer toekomt, dan heb je een kans te ontsnappen. Er komt een moment dat iedereen er van af wil. Heel leerzaam. Dan wordt het dossier gesloten en weet eigenlijk niemand meer of de verwijten al of niet terecht zijn geweest.
In de tijd wordt alles kleiner.
Wat Diekstra en Sitskoorn ook gemeen hebben is dat zij, ondanks alles, toch gewoon als professor werkzaam zijn. Diekstra is professor aan de Roosevelt Academy, hoewel dat instituut zelf geen professoren mag benoemen. Vreemd, nietwaar, want bij zijn vertrek uit Leiden heeft Diekstra de professorstitel moeten opgeven. Margriet Sitskoorn kreeg, ondanks haar ‘handig knip- en plakwerk’, een aanstelling tot professor in Tilburg.
Was dat ook niet de universiteit waar Diederik Stapel furore heeft gemaakt?
Kortom: Ontspoorde wetenschap, een belangrijk boek.