Gefascineerd kijk ik naar de ontwikkelingen in Oekraïne, omdat nu eenmaal alles fascineert wat geweld en oorlog te maken heeft.
Voor iemand die na 1945 geboren is en die tot op heden nooit hoefde te vrezen voor een fluitende kogel langs zijn wang of voor een bom op zijn huis, heb ik natuurlijk makkelijk praten. Mij gebeurt niets. De Russen kunnen de gaskraan dichtdraaien, maar dan is er altijd nog ons eigen gas.
Het is daarom met extra belangstelling dat ik de columns lees van Thomas Friedman. Hij is een befaamd journalist, een invloedrijke scribent in het machtigste land ter wereld.
Het is zeker dat zijn columns in de The New York Times zowel door Obama als door Puetin wordt gelezen. Laat je als Nederlander je licht schijnen over de internationale politiek, dan sta je al gauw aan de rand van de grootheidswaanzin: wij waarschuwen Rusland voor de allerlaatste keer. Maar Thomas Friedman heeft daar geen last van.
Neem zijn column van gisteren, zoals die in vertaling in deze krant stond. De titel alleen al spreekt boekdelen: “Nou, Vladimir, kom maar op”. In het Engels luidt dat: “Go ahead, Vladimir, make my day”. De column van Friedman is uitdagend van toon. Vooruit, Puetin, wil je het gas afsluiten, ga vooral je gang. Hoe sneller hoe beter. Weet je nog, sukkel, dat het Arabische olie-embargo van 1983 een grote impuls heeft gegeven aan het zoeken naar alternatieve brandstoffen. Dat gaat nu weer gebeuren, maar op een veel grotere schaal. Het zal niet lang meer duren, Vladimir, of wij hebben dat stomme gas van jou helemaal niet meer nodig en dan liggen jouw pijpleidingen te rotten in de zee. Vladimir, put your money where your mouth is.
De uitdagende woorden van Friedman heeft veel van een primaire wraakreactie. Toch moet er goed over zijn nagedacht, want de strategie die Friedman aanbeveelt, lijkt verdacht veel op Tit for Tat – oog om oog, tand om tand – wat een belangrijk principe in de speltheorie is geworden. Tit for Tat is genoemd naar een beroemde film van Laurel & Hardy uit 1935. De film gaat over twee winkeliers, die om beurten elkaars winkels tot aan de grond toe afbreken. Niet bepaald opbouwend, maar erg leuk.
Voor de speltheorie is het uitgangspunt de wil, of de onwil, tot samenwerking. Zet iemand de hakken in het zand, dan doe jij hetzelfde. Stopt de ander met tegenwerking, wees dan bereid onmiddellijk te vergeven. Het komt er dus op neer dat je hard bent tegenover afwijzing, maar toegeeflijk tegenover toenadering. En vooral ook: dat je geen geheugen hebt, dat je niet rancuneus blijft mokken over nederlagen uit het verleden. Er zijn inmiddels allerlei verfijningen bedacht, maar computersimulaties hebben aangetoond dat deze eenvoudige regels vaak de beste onderhandelingsresultaten op te leveren. Let wel op: er moet altijd iets zijn om over te onderhandelen.
U kunt Tit for Tat overal uitproberen, in uw huwelijk, op kantoor, of op uw parenclub. Ook ten aanzien van het conflict in Oekraïne geeft Tit for Tat meer inzicht. Aanvankelijk reageerde het westen timide, eenvoudig omdat men zo veel agressie tussen staten niet had verwacht. Maar naarmate Puetin steeds meer wilde – of door zelf geschapen omstandigheden gedwongen werd steeds meer te willen – zag het Westen zich gedwongen de hakken steeds steviger in het zand te zetten. De situatie is enigszins gecompliceerd, omdat Puetin behalve hard ook zacht probeert over te komen – “ik heb er eigenlijk niks mee te maken” – maar er komt een moment dat de Russische leider werkelijk voor de keus staat of hij het oosten zal binnentrekken. Dan is het doel bereikt, maar klapt tegelijkertijd de val dicht. Het scenario dat Friedman heeft geschetst, zal vervolgens in werking treden: rot op met je Russisch gas.
In het Tit for Tat spel krijgt Puetin voor langere tijd het imago van de onbetrouwbare oorlogshitser opgespeld, met wie niet valt samen te werken. De theorie zegt ook dat Puetin, als hij eenmaal het oostelijk deel heeft veroverd, onmiddellijk zal proberen toegeeflijk te zijn, maar het is de vraag of de andere kant dan nog wil. Er is dan immers niets meer om over te onderhandelen. Dit is ook wat Friedman zegt: “Nu heb je misschien even succes, maar straks ben je de risee en heb je alleen jezelf schade toegebracht. Dus zet hem op, Vladimir, sla jezelf vooral knock-out”. Benieuwd of het zo werkt.
de Volkskrant, 16 april 2014