The Max Pam Globe
- Sinds 1998
- 26-04-2024
- @maxpam1 volgen © Max Pam
Bobby Fischer is dood (vervolg)
Schaken
De afgelopen week is er steeds informatie gekomen over hoe Bobby Fischer zijn laatste jaren op IJsland heeft doorgebracht. Foto’s tonen hem als een zieke man, die een dodelijk nierziekte onder de leden heeft.
Na zes weken onderzoek in een ziekenhuis is hij naar huis gestuurd met de mededeling dat hij nog een paar maanden te leven had. Fischer wilde niet aan een dialyseapparaat en ook wenste hij geen levensverlengende middelen.
Het was zijn wil om in de stilte te worden begraven. Het delven van zijn graf gebeurde des nachts en zo in het geheim dat zelfs de diaken van het Lutherskerkje waar het allemaal plaats vond, van niets wist. Derhalve vragen sommige IJslanders zich af of de teraardebestelling legaal is. Op verzoek van Fischer was een katholieke priester aanwezig, hoewel Fischer gezegd schijnt te hebben dat hij niet katholiek is. Slechts vijf mensen woonden de korte plechtigheid bij, die juist voor zonsopgang plaats vond. Onder hen was Gardar Sverrisson, de man die geroemd wordt om zijn loyaliteit en die tot het laatst met Fischer bevriend is gebleven.
Aanwezig was ook de Japanse Miyoko Watai. In welke relatie zij tot Fischer staat, was tot dusver onduidelijk. Miyoko Watai (61) is een keer schaakkampioen van Japan geweest bij de vrouwen, en de laatste jaren was zij voorzitster van de Japanse schaakbond. Zij moet Fischer al in de jaren zeventig hebben ontmoet en zij zouden sinds 2000 samenwonen. Volgens Neil Tweedie, verslaggever van The Daily Telegraph, zijn de twee ook getrouwd. Of het huwelijk rechtsgeldig is, wordt momenteel uitgezocht, aangezien Fischer tijdens de voltrekking in Japan niet over een erkend paspoort beschikte. The Daily Telegraph meldt bovendien dat Fischer een dochtertje zou hebben, dat op de Filippijnen woont. Met wie hij dat kind heeft, blijft echter in het ongewisse, maar ook dat zal zeker worden onderzocht vanwege het heugelijke feit dat Fischer nog anderhalf miljoen dollar op een bankrekening heeft staan.
Het is niet moeilijk om te voorspellen dat de komende tijd allerlei verhalen over Fischer de ronde gaan doen. Veel mensen die tot dusver uit piëteit hebben gezwegen, krijgen nu hun kans. Wie bijvoorbeeld wil weten hoe Fischer in 2005 de Japanse gevangenis heeft verlaten, verwijs ik naar ChessBase.com, waar Jos Bosnitsch, voorzitter van het Comité Fischer Vrij, zijn verhaal doet.
Zodoende moest ik denken aan die andere keer dat Fischer in de gevangenis belandde. Dat was in 1981, toen Fischer in Pasadena over Lake Street wandelde en zo maar door de politie werd gearresteerd. Kennelijk zag hij er toen al niet meer zo representatief uit. Een jaar later schreef Fischer een pamflet over zijn ervaringen: “I was Tortured in the Pasadena Jailhouse!” – ik werd gemarteld in de gevangenis van Pasadena.
Op een gegeven moment verscheen het bericht dat je het pamflet voor een dollar kon bestellen door naar een postbus in New York geld te sturen. Tim Krabbé heeft dat gedaan. Na enige tijd kreeg hij enkele exemplaren van Fischer teruggestuurd, plus een paar dollar die over waren gebleven. Jazeker, Fischer is goudeerlijk! Altijd geweest, trouwens. Geld was voor hem nooit een drijfveer. Hij kreeg een keer een paar miljoen aangeboden om reclame te maken voor een schoenenmerk, maar hij weigerde omdat die schoenen “niet lekker zaten”.
Dat pamflet is inmiddels tientallen dollars waard, als het niet meer. Ik bezit er eentje, die ik destijds van Krabbé voor mijn verjaardag heb gekregen. Nog altijd mijn eeuwige dank daarvoor. Over Fischer is zo veel te vertellen dat je bijna zou vergeten dat Fischer ook schitterendste partijen heeft gespeeld. Toen ik in 1972 in de Verenigde Staten was, had ik het geluk getuige te mogen zijn van Fischers optreden in de beroemde Dick Cavett Show. Het was een paar maanden voor de op handen zijnde match tegen Spasski. Fischer was erg aardig en communicatief. Hij maakte allerlei grapjes, maar hij deed ook een uitspraak die de hele wereld overging: “Chess is war over the board. The object is to crush the other guy’s ego” – schaken is oorlog, het doel is het ego van de ander te vernietigen.
Dat is hem vaak genoeg gelukt, zoals de volgende twee partijen illustreren. In het programma De wereld draait door liet Tim Krabbé een fragment zien uit de partij van Fischer tegen Donald Byrne. Dat duel wordt ook wel De partij van de Eeuw genoemd, en niet ten onrechte. In Nova liet ik een fragment zien uit de partij die Fischer tegen Donalds broer Robert Byrne heeft gespeeld. De slotzet is opzienbarend, omdat iedereen dacht dat Fischer moest opgeven, terwijl het juist Byrne was die zijn koning omlegde.
Donald Byrne-Fischer (New York 1957)
1. Pg1-f3 Pg8-f6 2. c2-c4 g7-g6 3. Pb1-c3 Lf8-g7 4. d2-d4 O-O 5. Lc1-f4 d7-d5 6. Dd1-b3 d5xc4 7. Db3xc4 c7-c6 8. e2-e4 Pb8-d7 9. Ta1-d1 Pd7-b6 10. Dc4-c5 Lc8-g4 11. Lf4-g5?
Logischer was 11. Le2, maar nu grijpt Fischer zijn kans met een reeks schitterende zetten.
11. … Pb6-a4! 12. Dc5-a3
Want 12. Pa4x Pe4x 13. Dc1 Da5+ 14. Pc3 Lf3x 15. gf3x Pg5x loopt niet goed af.
12. … Pe4xc3 13. b2xc3 Pf6xe4! 14. Lg5xe7 Dd8-b6 15. Lf1-c4
Of Lf8x Lf8x 16. Db3 Pc3x! en zwart wint.
15. … Pe4xc3! 16. Le7-c5 Tf8-e8+ 17. Ke1-f1 Lg4-e6!!
Als deze partij inderdaad de partij van de eeuw mag worden genoemd, dan is dit de zet van de eeuw – daar zijn de meeste schakers het wel over eens. Om te beginnen kan wit het dameoffer niet weigeren: 18. Le6x Db5+ 19. Kg1 Pe2+ 20. Kf1 Pg3+ 21. Kg1 Df1+! 22. Tf1x Pe2 mat! Ook 18. Dc3x Dc5! helpt niet.
18. Lc5xb6 Le6xc4+ 19. Kf1-g1 Pc3-e2+ 20. Kg1-f1 Pe2xd4+
Wit is nu in een zogenaamde Zwickmühle terecht gekomen.
21. Kf1-g1 Pd4-e2+ 22. Kg1-f1 Pe2-c3+ 23. Kf1-g1 a7xb6 24. Da3-b4 Ta8-a4 25. Db4xb6 Pc3xd1
Het is voorbij, maar uit respect laat Donald zich mat zetten.
26. h2-h3 Ta4xa2 27. Kg1-h2 Pd1xf2 28. Th1-e1 Te8xe1 29. Db6-d8+ Lg7-f8 30. Pf3xe1 Lc4-d5 31. Pe1-f3 Pf2-e4 32. Dd8-b8 b7-b5 33. h3-h4 h7-h5 34. Pf3-e5 Kg8-g7 35. Kh2-g1 Lf8-c5+ 36. Kg1-f1 Pe4-g3+ 37. Kf1-e1 Lc5-b4+ 38. Ke1-d1 Ld5-b3+ 39. Kd1-c1 Pg3-e2+ 40. Kc1-b1 Pe2-c3+ 41. Kb1-c1 Ta2-c2 mat.
Robert Byrne-Fischer
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 g7-g6 3. g2-g3 c7-c6 4. Lf1-g2 d7-d5 5. c4xd5 c6xd5 6. Pb1-c3 Lf8-g7 7. e2-e3 O-O 8. Pg1-e2 Pb8-c6 9. O-O b7-b6 10. b2-b3 Lc8-a6 11. Lc1-a3 Tf8-e8 12. Dd1-d2 e7-e5! 13. d4xe5 Pc6xe5 14. Tf1-d1
Later zijn er onder de kop De verkeerde toren lange artikelen geschreven, die aantonen dat 14. Tad1! de juiste zet zou zijn, maar ook dan staat zwart wat beter.
14. … Pe5-d3! 15. Dd2-c2 Pd3xf2!
Ongelooflijk! Zes zetten later zal zwart opgeven.
16. Kg1xf2 Pf6-g4+ 17. Kf2-g1
Of 17. Kf3 Te3x+ 18. Kg4 Lc8+ 19. Kf4 Lh6 mat.
17. … Pg4xe3 18. Dc2-d2
Hier dacht Byrne nog dat hij gewonnen stond. De volgende zet kwam voor hem als een verrassing.
18. … Pe3xg2! 19. Kxg2 d5-d4! 20. Pe2xd4 La6-b7+ 21. Kg2-f1
En hier verklaarde Rossolimi, toch een geducht grootmeester, dat Fischer moest opgeven. Maar een zet later was het Byrne die opgaf!
21. … Dd8-d7!!
Een prachtzet! Ineens is alles duidelijk. Tegen de vernietigende dreiging 22. … Dh3+ heeft wit slechts 22. Df2, maar ook dan komt 22. … Dg3+, met als vervolg: 23. Kg1 Te1+!! 24. Te1x Ld4x met mat of damewinst. Anders dan zijn broer gaf Robert het op, zonder het mat af te wachten. “Een bittere teleurstelling”, schreef Fischer later ironisch in zijn My Sixty Memorable Games.
Het Parool, 2 februari 2008
Vervolg:
De advocaten hebben hun weg naar IJsland gevonden, waar de nagelaten 1,8 miljoen dollar van Bobby Fischer op een bankrekening staat. Het schijnt dat Fischer ook nog wat aandelen IJslandse bedrijven in portefeuille had. Tot dusver heb ik vijf personen geteld, die aanspraken maken op de nalatenschap. Behalve twee Amerikaanse neven is er natuurlijk Miyoko Watai, de Japanse vrouw die met Fischer is getrouwd. Zij was bij Fischers teraardebestelling. Door IJslandse overheid wordt zij als de wettige erfgenaam erkend, aangezien de huwelijksakte heeft kunnen overleggen.
Maar inmiddels is ook de Filippijnse Marilyn Young opgedoken, moeder van het zevenjarig meisje Jinky Young. Gewapend met de uitkomst van een DNA-test is advocaat Samuel Estimo op weg naar IJsland, om aan te tonen dat Jinky een kind is van Fischer. Volgens mr. Estimo zijn de Young’s hele aardige mensen, die al die dollars best willen delen met Watai. De afhandeling van een erfenis begint vaak met vriendelijkheden. Laten wij hopen dat zij ook daarmee eindigen, maar helemaal gerust ben ik daar niet op.
De Filippijnse advocaat neemt allerlei aanvullend materiaal mee. Foto’s bijvoorbeeld die bewijzen dat moeder en kind in 2005 op IJsland zijn geweest. Zij zouden daar drie weken met Bobby hebben doorgebracht. Ook heeft Fischer ten name van zijn dochter regelmatig geld overgemaakt naar een Filippijnse bankrekening. Fischer zou moeder Marilyn voor het laatst op 16 januari van dit jaar hebben gebeld. Door een misverstand heeft zij echter de telefoon toen niet kunnen opnemen, een gebeurtenis waarover zij – aldus haar advocaat – nog dagelijks huilt.
Intrigerend is het bericht dat Fischer heeft gezegd dat moeder en kind na zijn dood contact moet opnemen met een Filippijnse grootmeester, die daarop weer contact zou moeten opnemen met een Europese grootmeester. Die Filippijnse grootmeester is vermoedelijk Eugene Torre, met wie Fischer min of meer bevriend is geweest. Maar ik heb nog geen idee wie die Europese grootmeester kan zijn. Ik houd u verder op de hoogte.
Hieronder volgen drie partijen van Fischer tegen Svetozar Gligoric. Vorige week werd Gligoric 85 jaar, een gebeurtenis die in Belgrado uitvoerig werd gevierd. Er is een tijd geweest dat Gligoric als enige grootmeester enigszins was opgewassen tegen de Russen. Vooral de onverslaanbaar geachte Petrosjan heeft hij een paar maal op hardhandige wijze van het bord geschopt. Later heeft Fischer de rol van Russendoder overgenomen. Aanvankelijk speelde Gligoric ook tegen Bobby gelijk op, maar de laatste partijen heeft Fischer allemaal gewonnen. De totale score is 9-7 in het voordeel van Fischer, een prestatie waar Gligoric zeker trots op kan zijn.
Fischer-Gligoric (Zagreb1970)
1. e2-e4 e7-e5 2. Pg1-f3 Pb8-c6 3. Lf1-b5 a7-a6 4. Lb5-a4 Pg8-f6 5. 0–0 Lf8-e7 6. Tf1-e1 b7-b5 7. La4-b3 d7-d6 8. c2-c3 0–0 9. h2-h3 h7-h6 10. d2-d4 Tf8-e8 11. Pb1-d2 Le7-f8 12. Pd2-f1 Lc8-b7 13. Pf1-g3 Pc6-a5 14. Lb3-c2 Pa5-c4 15. b2-b3 Pc4-b6 16. a2-a4 c7-c5 17. d4-d5
Spaans spelen is volgens Fischer “als het melken van een koe”.
17. c5-c4 18. b3-b4 Lb7-c8
Hier zou 18. … a5 wat beter zijn geweest.
19. Lc1-e3 Lc8-d7 20. a4-a5 Pb6-c8 21. Dd1-d2!
Om g6 tegen te gaan.
21. … Pf6-h7 22. Kg1-h2 Lf8-e7 23. Pg3-f5 Le7-g5 24. Pf3xg5 h6xg5 25. g2-g4! g7-g6 26. Pf5-g3 f7-f6 27. Tf1-h1 Te8-f8 28. Kh2-g2 Tf8-f7 29. f2-f3 Ph7-f8 30. h3-h4! 30. … g5xh4 31. Th1xh4 Tf7-h7 32. Ta1-h1 Th7xh4 33. Th1xh4 g6-g5?
De beslissende fout. Alleen passief blijven met 33. … Ph7 bood nog kans. Nu gaat het snel.
34. Th4-h6 Kg8-g7 35. Th6xf6! en meteen opgegeven.
Zowel na 35. … Df6x 36. Ph5x, als na 35. … Kf6x 36. Lg5x+ gaat de dame verloren.
Gligoric–Fischer (Leipzig 1960)
1. d2-d4 Pg8-f6 2. c2-c4 e7-e6 3. Pb1-c3 Lf8-b4 4. e2-e3 0–0 5. Lf1-d3 d7-d5 6. Pg1-f3 Pb8-c6 7. 0–0 d5xc4 8. Lf1xc4 Lb4-d6 9. Pc3-b5 Ld6-e7 10. h2-h3 a7-a6 11. Pb1-c3 b7-b5 12. Lc4-d3 Lc8-b7 13. Dd1-e2 Le7-d6 14. Tf1-d1 Dd8-e7 15. Ld3-b1 e6-e5 16. d4-d5 Pc6-d8 17. Pf3-g5 h7-h6 18. Pg5-e4 Pf6xe4 19. Pc3xe4 f7-f5 20. Pe4xd6 c7xd6 21.a2-a4 b5xa4 22. Ta1xa4 Tf8-f6 23. Ta4-c4 e5-e4 24. b2-b4 Pd8-f7 25. Lc1-b2 Tf6-g6?
Voor de handliggend, maar verkeerd – niets voor Fischer eigenlijk. Nodig was 25. … Pe5 en zwart heeft tegenspel.
26. f2-f3! e4xf3 27. De2xf3 Ta8-f8
Ook 27. … Pg5 28. Df5x De3x+ 29. Kh1 verliest.
28. Lb1xf5 Pf7-g5 29. Df3-h5 Tg8xf5 30. Dh6xg6 Pg5xh3+
Hier hoopte Fischer nog op, maar het is onvoldoende.
31. Kg1-h2 Tf5-g5 32. Tc4-e4!
De winnende zet, want na 32. De6+ De6x 33.de6x Pf2 34. Tg1 Pg4+ kan zwart nog op de been blijven.
32. … De7-f8 33. Dg6-e8
En Fischer gaf op met het oog op de variant: 33 … Pf2 34. Df8x+ Kf8x 35. Tf4+ en zwart is een stuk kwijt.
Gligoric-Fischer (Bled 1959)
1. e2-e4 c7-c5 2. Pg1-f3 d7-d6 3. d2-d4 c5xd4 4. Pf3xd4 Pg8-f6 5. Pb1-c3 a7-a6 6. Lc1-g5 e7-e6 7. f2-f4 Lf8-e7 8. Dd1-f3 Dd8-c7 9. O-O-O Pb8-d7 10. g2-g4 b7-b5 11. Lg5xf6 g7xf6 12. f4-f5 Pd7-e5 13. Df3-h3 O-O! 14. Pc3-e2 Kg8-h8 15. Pe2-f4 Tf8-g8 16. Th1-g1 d6-d5?!
In My sixty Memorable Games zou Fischer later de voorkeur geven aan 16. … Db7.
17. f5xe6 d5xe4 18. Pc3-d5 Dc7-c5 19. Pd5xe7
Sterker is onmiddellijk het doldrieste 19. Pf5, zoals uit analyses is gebleken.
19. … Dc5xe7 20. Pd4-f5 De7xe6 21. Dh3-h6 Lc8-d7! 22. Td1-d6 Pf6xg4 23. Tg1xg4 De6xf5 24. Tg4xg8+?
Nu raakt zwart in het nadeel. De voorkeur verdiende 24. Tf4!
24. … Ta8xg8 25. Td6xf6 De7-d5 26. Tf6-d6 Dd5-f5 27. Td6-f6 Df5-g5+
Wil geen remise, maar dat was toch beter geweest.
28. Dh6xg5 Tg8xg5 29. Tf6xf7 Ld7-g4 30. Kc1-d2 Lg4-f3 31. Kd2-e3 Tg4-g1 32. Lf1-h3 Tg1-e1+ 33. Ke3-f4 Lf3-d1 34. Kf4-e5!
Gligoric speelt ook op winst!
34. … e4-e3 35. Lh3-f5 Te1-g1 36. Tf7xh7+ Kh8-g8 37. Th7-c7 Ld1-g4?
Na 37. … e2 38. Kf6! Kh8 39. Th7+ Kg8 40. Td7 wordt het remise.
38. Lf5xg4 Tg1xg4 39. Tc7-c3 e3-e2 40. Tc3-e3 Tg4-g2 41. Ke5-d4 e2-e1D 42. Te3xe1 Tg3xc2 43. Te1-b1 Kg8-f7? 44. a2-a3 Kf7-e6 45. b2-b3 Tc2xh2 46. Kd4-c5 Ke7-d7 47. Kc5-b6 Th2-a2 48. Kb6xa6 Ta2xa3+ 49. Ka6-b7 Kd7-d6 50. Kb7-b6 Kd6-d7 51. b3-b4 Rh3 52. Tb1-c1 Th2-h8?
Geeft de remise weg. Na 52. … Th5! was het eenvoudig remise geworden.
53. Kb6xb5?
En nu gooit Gligoric de winst weg, die te bereiken was met 53. Tc7+! Kd6 54. Tc6+ Kd7 55. Kb5x Tb8+ 56. Tb6 Ta8 57. Tb7+ Kc8 58. Kb6 Ta6+ 59. Kb7.
53. … Th8-b8+ 54. Kb5-a4 Tb8-a8+ 55. Ka4-b3 Ta8-c8 56. Tc1xc8 Kd7xc8 57. Kb3-c4 Kc8-b8
En remise gegeven. Een opwindende partij.
Het Parool, 16 februari 2008